جایگاه پارک‌های علم و فناوری در توسعه علمی ایران

به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، پارک‌های علم و فناوری به عنوان کانون‌های نوآوری و توسعه فناوری، نقش اساسی در پیشبرد اهداف علمی و اقتصادی کشور ایفاء می‌کنند. این مراکز با حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان، ایجاد اشتغال و تجاری‌سازی تحقیقات علمی، به تقویت اقتصاد دانش‌بنیان و افزایش توانمندی‌های فناورانه کشور کمک می‌کنند. در ایران، پارک‌های علم و فناوری از دهه ۷۰ شمسی فعالیت خود را آغاز کرده‌اند و با گذر زمان، به یکی از مؤثرترین ابزارها برای توسعه‌ی پایدار فناوری و رشد اقتصادی تبدیل شده‌اند.

در طول سال‌ها، تعداد این پارک‌ها و همچنین تنوع فعالیت‌های آن‌ها به‌طور چشمگیری افزایش یافته است. امروزه، بیش‌از ۴۰ پارک علم و فناوری در سراسر کشور فعال هستند که هرکدام با تمرکز بر حوزه‌های مختلف علمی و فناورانه، به تقویت بنیان‌های علمی و اقتصادی کشور کمک می‌کنند. این پارک‌ها با تکیه بر توان علمی و فناوری، نقش مهمی در تحقق اقتصاد مقاومتی و توسعه پایدار کشور دارند.

تعریف و ماهیت پارک‌های علم و فناوری

پارک‌های علم و فناوری سازمان‌هایی هستند که با مدیریت حرفه‌ای، به‌منظور افزایش ثروت در جامعه از طریق ارتقاء فرهنگ نوآوری و تقویت رقابت‌پذیری شرکت‌های متکی بر علم و دانش، فعالیت می‌کنند. این پارک‌ها با ایجاد و مدیریت جریان دانش و فناوری بین دانشگاه‌ها، مراکز پژوهشی، شرکت‌های خصوصی و بازار، به توسعه و رشد شرکت‌های نوآور کمک می‌کنند. به‌عنوان مثال، پارک علم و فناوری دانشگاه تهران با ارائه زیرساخت‌ها و حمایت‌های لازم، نرخ بقای شرکت‌های نوپا را افزایش داده و به رشد اقتصادی کشور کمک می‌کند. 

این پارک‌ها با فراهم آوردن زیرساخت‌های فیزیکی مانند زمین، تأسیسات زیربنایی، آزمایشگاه‌ها و کارگاه‌های تحقیقاتی، بستری مناسب برای فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان فراهم می‌کنند. علاوه‌بر این، با ارائه تسهیلات قانونی و خدمات مشاوره‌ای، فرآیند تجاری‌سازی ایده‌های نوآورانه را تسهیل می‌کنند. به‌عنوان نمونه، پارک علم و فناوری خراسان رضوی با ارائه تسهیلات به بیش‌از ۳۰۰ شرکت فناور، در حوزه‌هایی مانند انرژی، داروسازی و فناوری اطلاعات، محصولاتی با قابلیت صادرات تولید کرده است.

بر اساس آمارهای جهانی، تعداد پارک‌های علمی، تحقیقاتی و فناوری در جهان بسیار زیاد است و علاوه‌بر کشورهای توسعه‌یافته، بسیاری از کشورهای در حال توسعه نیز به تأسیس این پارک‌ها روی آورده‌اند. این پارک‌ها با ایجاد شغل، افزایش درآمد و توسعه‌ی صنایع دارای رشد، به‌عنوان یکی از عوامل تسریع رشد اقتصادی در سطح ملی و منطقه‌ای شناخته می‌شوند. به‌عنوان مثال، در کشور چین، توسعه پارک‌های علم و فناوری نقش مهمی در رشد اقتصادی سریع این کشور ایفاء کرده است.

تاریخچه شکل‌گیری پارک‌های علم و فناوری در ایران

ایده‌ی تأسیس پارک‌های علم و فناوری در ایران به اوایل دهه ۱۳۷۰ بازمی‌گردد. در سال ۱۳۷۲، نخستین پارک علم و فناوری ایران با نام «پارک علم و فناوری پردیس» تأسیس شد. این پارک با هدف ایجاد بستری برای توسعه فناوری و حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان آغاز به کار کرد و به‌عنوان الگویی برای سایر پارک‌های علم و فناوری در کشور مطرح شد. 

در دهه ۱۳۸۰، با توجه به اهمیت روزافزون اقتصاد دانش‌بنیان، تعداد پارک‌های علم و فناوری در ایران افزایش یافت. تا سال ۱۳۸۰، تنها یک پارک علم و فناوری در کشور فعال بود، اما این تعداد در سال ۱۳۸۹ به ۲۸ و در سال ۱۳۹۵ به ۳۹ پارک رسید. این رشد نشان‌دهنده توجه ویژه حاکمیت و دولت‌ها به توسعه‌ی زیرساخت‌های فناوری و حمایت از نوآوری در کشور است. 

بر اساس آمارهای اخیر، تا سال ۱۴۰۱، تعداد پارک‌های علم و فناوری در ایران به ۵۴ پارک افزایش یافته است که زیر نظر وزارت علوم، تحقیقات و فناوری فعالیت می‌کنند. این پارک‌ها در استان‌های مختلف کشور مستقر بوده و در حوزه‌های متنوعی متناسب با ظرفیت‌های منطقه‌ای فعالیت دارند. این توسعه گسترده نشان‌دهنده تعهد ایران به تقویت زیست‌بوم نوآوری و فناوری در سطح ملی است.

اهداف و مأموریت‌های پارک‌های علم و فناوری در کشور

پارک‌های علم و فناوری در ایران با هدف اصلی افزایش ثروت در جامعه از طریق توسعه اقتصاد دانش‌محور و ارتقای فرهنگ نوآوری تأسیس شده‌اند. این پارک‌ها با ایجاد زیرساخت‌های مناسب و ارائه خدمات پشتیبانی، به توسعه فناوری و رشد کسب‌وکارهای دانش‌بنیان کمک می‌کنند. به‌عنوان مثال، پارک علم و فناوری خوزستان با دستیابی به زیرساخت‌های مطلوب و جذاب، بستری مناسب برای فعالیت شرکت‌های فناور فراهم کرده است. 

یکی از مأموریت‌های مهم این پارک‌ها، تسهیل انتقال فناوری بین دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی به صنعت و بازار است. این امر با ایجاد ارتباط مؤثر بین پژوهشگران و کارآفرینان، به تجاری‌سازی نتایج تحقیقات و افزایش بهره‌وری منجر می‌شود. بر اساس گزارش‌ها، فعالیت ۱۲ هزار واحد فناور در پارک‌های علم و فناوری کشور نشان‌دهنده نقش مؤثر این مراکز در توسعه‌ی فناوری و نوآوری است. 

علاوه‌بر این، پارک‌های علم و فناوری با ارائه خدمات مشاوره‌ای، آموزشی و مالی، به تقویت توانمندی‌های شرکت‌های نوپا و افزایش رقابت‌پذیری آن‌ها در بازارهای داخلی و بین‌المللی کمک می‌کنند. به‌عنوان نمونه، پارک علم و فناوری ایرانیان با ایجاد زیست‌بومی تخصصی در حوزه فناوری‌های نانو، بیو و سلامت، به شرکت‌های دارای فناوری‌های نوین در دستیابی به اهداف خود یاری می‌رساند.

تأثیر پارک‌های علم و فناوری بر رشد اقتصاد دانش‌بنیان

پارک‌های علم و فناوری با ایجاد بستر مناسب برای توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان، نقشی اساسی در تقویت اقتصاد دانش‌محور ایفاء می‌کنند. این پارک‌ها با فراهم‌سازی زیرساخت‌های لازم و ارائه خدمات حمایتی، به تجاری‌سازی ایده‌های نوآورانه کمک می‌کنند. بر اساس پژوهشی، افزایش یک‌درصدی در تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان، مراکز رشد و پارک‌های علمی می‌تواند رشد اقتصادی ایران را به میزان ۰.۰۶۳۱ درصد بهبود بخشد. 

علاوه‌بر این، پارک‌های علم و فناوری با تسهیل ارتباط بین دانشگاه‌ها، مراکز تحقیقاتی و صنایع، به انتقال دانش و فناوری و در نتیجه بهبود بهره‌وری و رقابت‌پذیری اقتصادی کمک می‌کنند. به‌عنوان مثال، پارک علم و فناوری پردیس با جذب سرمایه‌گذاری‌های قابل‌توجه در زمینه‌ی توسعه فناوری، به توسعه اقتصادی منطقه‌ای و ملی یاری رسانده است. 

همچنین، این پارک‌ها با حمایت از استارتاپ‌ها و شرکت‌های نوپا، به ایجاد فرصت‌های شغلی جدید و کاهش نرخ بیکاری کمک می‌کنند. بر اساس آمارهای موجود، حدود ۱۲ هزار واحد فناور در پارک‌های علم و فناوری کشور مستقر هستند که از این تعداد، ۲ هزار و ۵۰۰ واحد به‌عنوان شرکت‌های دانش‌بنیان شناخته شده‌اند. هر واحد فناور حداقل دو محصول دانش‌بنیان با قابلیت تجاری‌سازی و عرضه به بازار دارد، که نشان‌دهنده‌ی ظرفیت بالای این پارک‌ها در توسعه فناوری و نوآوری است.

نقش پارک‌های علم و فناوری در تجاری‌سازی دستاوردهای علمی

پارک‌های علم و فناوری با ایجاد زیرساخت‌های مناسب و ارائه خدمات حمایتی، نقشی کلیدی در تجاری‌سازی دستاوردهای پژوهشی ایفاء می‌کنند. این پارک‌ها با فراهم‌سازی محیطی که در آن شرکت‌های مبتنی‌بر فناوری‌های پیشرفته می‌توانند به شکوفایی تجاری برسند، به انتقال نتایج تحقیقات از دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی به بازار کمک می‌کنند. به‌عنوان مثال، پارک علم و فناوری پردیس با ایجاد بسترهای مناسب، به توسعه‌ی اقتصادی منطقه و تجاری‌سازی فناوری‌های نوین کمک کرده است. 

علاوه‌بر این، پارک‌های علم و فناوری با تسهیل فرآیندهای انتقال فناوری و حمایت از نوآوری، به توسعه‌ی محصولات و خدمات جدید کمک می‌کنند. این مراکز با ارائه خدماتی مانند مشاوره‌های تخصصی، دسترسی به منابع مالی و شبکه‌سازی، به شرکت‌های نوپا امکان می‌دهند تا ایده‌های خود را به محصولات قابل عرضه در بازار تبدیل کنند. بر اساس پژوهشی، حمایت از تجاری‌سازی نتایج تحقیقات و فروش در بازار هدف، اولویت اول در موفقیت پارک‌های علم و فناوری در ایران به شمار می‌رود. 

همچنین، پارک‌های علم و فناوری با ایجاد ارتباط مؤثر بین دانشگاه‌ها، مراکز تحقیقاتی و صنایع، به تسریع فرآیند تجاری‌سازی دستاوردهای علمی کمک می‌کنند. این تعاملات منجر به توسعه‌ی فناوری‌های جدید و افزایش رقابت‌پذیری در بازارهای داخلی و بین‌المللی می‌شود. به‌عنوان نمونه، پارک علم و فناوری دانشگاه تهران با هدف هدایت و تجاری‌سازی ایده‌های علمی، به تأمین تقاضای بازار کار و توسعه فناوری‌های نوین پرداخته است.

پروژه‌های کسری خدمت در پارک‌های علم و فناوری

پروژه‌های کسری خدمت سربازی به عنوان راهکاری برای بهره‌برداری از توان علمی و تخصصی نخبگان و دانش‌آموختگان در حوزه‌های پژوهشی و فناوری طراحی شده‌اند. این پروژه‌ها به مشمولان واجد شرایط امکان می‌دهند تا با انجام تحقیقات علمی و فناورانه، مدت زمان خدمت سربازی خود را کاهش دهند. پارک‌های علم و فناوری به عنوان مراکزی که شرکت‌های دانش‌بنیان و فناور در آن‌ها مستقر هستند، بستری مناسب برای اجرای این پروژه‌ها فراهم می‌کنند. به عنوان مثال، شرکت‌های مستقر در پارک علم و فناوری دانشگاه صنعتی شریف با ارائه‌ی پروژه‌های تحقیقاتی، به مشمولان فرصت می‌دهند تا از تسهیلات کسری خدمت بهره‌مند شوند.

معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری با همکاری بنیاد ملی نخبگان، تسهیلات نظام وظیفه تخصصی را برای افراد فعال در شرکت‌های دانش‌بنیان، شرکت‌های مستقر در مراکز رشد و پارک‌های علم و فناوری و شرکت‌های فناور فراهم کرده است. این تسهیلات به مشمولان امکان می‌دهد تا با انجام پروژه‌های تحقیقاتی در دستگاه‌های دفاعی و دولتی، کارت پایان‌خدمت دریافت کنند. در طول انجام پروژه، فرد متقاضی می‌تواند به‌صورت پاره‌وقت در محل سازمان مربوطه حضور یابد و ارتباط کاری خود را با شرکت دانش‌بنیان حفظ کند.

بر اساس آمارهای موجود، هر فرد متقاضی می‌تواند حداکثر دو پروژه کسری خدمت را اخذ کند که مجموعاً می‌تواند تا ۱۹ ماه از مدت خدمت سربازی را کاهش دهد. این پروژه‌ها معمولاً در حوزه‌های مرتبط با تخصص فرد تعریف می‌شوند و پس از اتمام، نتایج آن‌ها توسط داوران ارزیابی می‌شود. به عنوان مثال، پژوهشکده شهید صدر اعلام کرده است که هر فرد می‌تواند نهایتاً دو پروژه کسری خدمت را اخذ کند و هر دو پروژه باید در راستای تخصص و مهارت‌های فرد باشد.

نمونه‌های موفق داخلی و جهانی در حوزه پارک‌های علم و فناوری

پارک فناوری پردیس، به‌عنوان بزرگ‌ترین پارک فناوری ایران، با میزبانی بیش‌از ۲۵۰ شرکت فناور و دانش‌بنیان، نقش مهمی در توسعه‌ی فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان کشور ایفاء می‌کند. این پارک در سال ۱۴۰۰ با درآمدی بالغ‌بر ۲۴ هزار میلیارد تومان، بالاترین بهره‌وری نیروی کار را در میان پارک‌های علم و فناوری کشور داشته است. همچنین، این پارک با صادراتی به ارزش ۱۶.۵ میلیون دلار، در رتبه دوم صادرات محصولات فناورانه قرار دارد. 

در سطح جهانی، پارک علم و فناوری دانشگاه استنفورد در آمریکا یکی از موفق‌ترین نمونه‌هاست. این پارک در دهه ۱۹۵۰ میلادی تأسیس شد و به‌عنوان الگویی برای بسیاری از پارک‌های علم و فناوری در سراسر جهان مورد استفاده قرار گرفته است. این پارک با ایجاد فضایی برای استقرار شرکت‌های منشعب شده از دانشگاه و تسهیل همکاری‌های پژوهشی و صنعتی، به توسعه‌ی فناوری‌های نوین و تجاری‌سازی دستاوردهای علمی کمک شایانی کرده است. 

در ایران، شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان نیز به‌عنوان یکی از موفق‌ترین پارک‌های علم و فناوری شناخته می‌شود. این شهرک با میزبانی بیش‌از ۵۰۰ شرکت فناور و دانش‌بنیان، در سال ۱۴۰۰ با صادراتی به ارزش ۵۳.۵ میلیون دلار، بالاترین میزان صادرات را در بین پارک‌های علم و فناوری کشور داشته است. همچنین، این شهرک با درآمدی بالغ‌بر ۵.۵ هزار میلیارد تومان، دومین پارک فناوری پردرآمد کشور در سال ۱۴۰۰ بوده است.

تأثیر پارک‌های علم و فناوری در اشتغال‌زایی و جذب نخبگان

پارک‌های علم و فناوری با ایجاد بسترهای مناسب برای فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان و فناور، نقش مهمی در اشتغال‌زایی ایفاء می‌کنند. بر اساس گزارش وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، تعداد شاغلین مستقر در کلیه پارک‌های علم و فناوری کشور بیش‌از ۷۳ هزار نفر است و مجموع درآمد کل پارک‌ها در سال ۱۴۰۰ حدود ۲۳ هزار میلیارد تومان بوده است. 

این پارک‌ها با فراهم‌سازی محیطی پویا و حمایت از ایده‌های نوآورانه، به جذب نخبگان و جلوگیری از مهاجرت آن‌ها کمک می‌کنند. پارک‌های علم و فناوری به عنوان بهترین محل برای تجاری‌سازی و عملیاتی‌شدن ایده‌های نخبگانی، نقش مهمی در جلوگیری از مهاجرت ایده‌پردازان و فعالان عرصه‌های دانش‌بنیان دارند. 

علاوه‌بر این، پارک‌های علم و فناوری با ایفای نقش حلقه‌ی واسط در زمینه ایجاد اشتغال، می‌توانند نقش مؤثری داشته باشند و باید ارتقای پارک‌های علم و فناوری مورد توجه قرار گیرد.

راهکارهای تقویت و گسترش پارک‌های علم و فناوری

برای تقویت و گسترش پارک‌های علم و فناوری در ایران، توجه به چندین راهکار اساسی ضروری است:

تخصیص منابع مالی کافی به پارک‌های علم و فناوری، به‌ویژه از طریق افزایش بودجه‌های دولتی، می‌تواند زیرساخت‌های لازم برای رشد و توسعه این پارک‌ها را فراهم کند. بر اساس گزارش‌های موجود، در سال‌های اخیر، بودجه‌ی اختصاص‌یافته به پارک‌های علم و فناوری افزایش یافته است؛ اما همچنان نیاز به تخصیص حداقل ۲ درصد از درآمدهای نفتی به این بخش احساس می‌شود تا بتوان به توسعه‌ی پایدار دست یافت. 

ایجاد مشوق‌های مالیاتی و تسهیلات برای سرمایه‌گذاران بخش خصوصی می‌تواند انگیزه‌های لازم برای مشارکت در پروژه‌های فناورانه را افزایش دهد. به‌عنوان مثال، ارائه‌ی معافیت‌های مالیاتی به شرکت‌های دانش‌بنیان مستقر در پارک‌ها، می‌تواند به جذب سرمایه‌گذاران و تقویت اقتصاد دانش‌بنیان کمک کند. 

توسعه و تجهیز آزمایشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی با تجهیزات پیشرفته، امکان انجام تحقیقات و توسعه محصولات جدید را برای شرکت‌های مستقر در پارک‌ها فراهم می‌کند. این اقدام می‌تواند به افزایش کیفیت محصولات و رقابت‌پذیری آن‌ها در بازارهای داخلی و بین‌المللی منجر شود. 

برقراری ارتباط با شبکه‌های بین‌المللی نوآوری و فناوری، می‌تواند فرصت‌های جدیدی برای همکاری‌های پژوهشی، تبادل دانش و جذب سرمایه‌گذاری خارجی ایجاد کند. این ارتباطات می‌توانند به ارتقاء کیفیت تحقیقات و توسعه‌ی فناوری‌های نوین در کشور کمک کنند. 

تخصصی‌سازی پارک‌های علم و فناوری بر اساس نیازهای منطقه‌ای و مزیت‌های نسبی هر استان، می‌تواند به بهره‌وری بالاتر و توسعه‌ی متوازن در سراسر کشور منجر شود. به‌عنوان مثال، پارک‌های تخصصی در حوزه‌های کشاورزی، پزشکی یا فناوری اطلاعات، می‌توانند با تمرکز بر نیازهای خاص، به رشد سریع‌تر دست یابند.

پارک‌های علم و فناوری و نقش آن‌ها در تحقق «اقتصاد مقاومتی»

پارک‌های علم و فناوری به‌عنوان مراکز نوآوری و توسعه‌ی فناوری، نقش حیاتی در تحقق اقتصاد مقاومتی ایفاء می‌کنند. این پارک‌ها با حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان و فناور، زمینه‌ساز تولید محصولات و خدمات با ارزش افزوده‌ی بالا هستند که می‌توانند وابستگی به واردات را کاهش دهند و به خودکفایی اقتصادی کمک کنند.

یکی از اهداف اصلی اقتصاد مقاومتی، کاهش وابستگی به واردات و تقویت تولید داخلی است. پارک‌های علم و فناوری با حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان، به تولید محصولات و خدماتی می‌پردازند که پیش‌تر نیاز به واردات داشتند. به‌عنوان مثال، پارک علم و فناوری پردیس با حمایت از شرکت‌های فعال در حوزه‌های مختلف، توانسته است محصولات فناورانه‌ای تولید کند که پیش از این از خارج وارد می‌شدند. این اقدام نه‌تنها به کاهش وابستگی به واردات کمک کرده، بلکه اشتغال‌زایی و رشد اقتصادی را نیز به همراه داشته است. 

پارک‌های علم و فناوری با فراهم‌سازی زیرساخت‌های لازم برای استقرار شرکت‌های نوپا و فناور، به ایجاد اشتغال پایدار و توسعه‌ی کارآفرینی کمک می‌کنند. این پارک‌ها با ارائه‌ی تسهیلات و حمایت‌های مالی و مشاوره‌ای، به نخبگان و کارآفرینان فرصت می‌دهند تا ایده‌های خود را به محصول تبدیل کنند. بر اساس گزارش‌ها، تعداد شاغلین مستقر در پارک‌های علم و فناوری کشور بیش‌از ۷۳ هزار نفر است که نشان‌دهنده تأثیر مثبت این پارک‌ها در ایجاد اشتغال است.

پارک‌های علم و فناوری با تمرکز بر تحقیق و توسعه، به تقویت نوآوری و توسعه‌ی فناوری‌های بومی می‌پردازند. این پارک‌ها با همکاری با دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی، به تجاری‌سازی دستاوردهای علمی و فناوری می‌پردازند که می‌تواند به افزایش تولید داخلی و کاهش نیاز به واردات فناوری‌های پیشرفته کمک کند. به‌عنوان مثال، پارک علم و فناوری دانشگاه صنعتی شریف با همکاری با شرکت‌های دانش‌بنیان، توانسته است، در حوزه‌های مختلف فناوری‌های نوین را توسعه دهد و به بازار عرضه کند.

با توجه به مطالب فوق، پارک‌های علم و فناوری در ایران به‌عنوان نهادهایی نوآورانه و تاثیرگذار در توسعه‌ی علمی و اقتصادی کشور شناخته می‌شوند. این مراکز با حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان، تجاری‌سازی دستاوردهای علمی و ارتقای فناوری‌های بومی، نقش مهمی در تحقق اهداف توسعه‌ی پایدار و اقتصاد دانش‌بنیان دارند. از طریق فراهم‌کردن زیرساخت‌های لازم برای تحقیق، توسعه و انتقال فناوری، پارک‌های علم و فناوری به تقویت «اقتصاد مقاومتی» کمک کرده و بستری مناسب برای اشتغال‌زایی و نوآوری فراهم می‌کنند. با توجه به افزایش تعداد پارک‌های علم و فناوری و نقش آن‌ها در ایجاد تحولات مثبت در حوزه‌های مختلف علمی و اقتصادی، می‌توان انتظار داشت که این مراکز همچنان به عنوان موتور محرک توسعه‌ی علمی و فناوری در کشور عمل کنند.

انتهای پیام